Cách đây một năm, ngày 04/03/2019, Đức Thánh Cha Phanxicô đã đưa ra một tuyên bố được chờ đợi từ lâu. Trong cuộc gặp gỡ với các vị lãnh đạo, nhân viên và cộng tác viên của Văn khố mật của Vatican, hiện nay được gọi là Văn khố Tông tòa Vatican, nhân kỷ niệm 80 năm Đức Pio XII được chọn làm người kế vị thánh Phêrô, Đức Thánh Cha Phanxicô tuyên bố: “Tôi đã quyết định sẽ mở Văn khố Vatican về triều đại Đức Pio XII vào ngày 02/03/2020, đúng một năm sau 80 năm Đức Eugenio Pacelli được chọn kế vị thánh Phêrô.”

Và từ thứ Hai ngày 02/03 vừa qua, Văn khố Tòa Thánh Vatican, cùng với một số văn khố khác của Tòa Thánh về triều đại Đức Giáo hoàng Pio XII, từ năm 1939-1958, đã được mở cho các học giả đến tham khảo.

Việc mở văn khố

Chỉ có một Đức Giáo hoàng có thể cho phép truy cập các tài liệu về vị tiền nhiệm của ngài. Năm 1881, Đức Leo XII đã cho mở Văn khố Vatican trong giai đoạn cho đến năm 1815. Năm 1921, Đức Biển Đức 15 cho mở Văn khố đến năm 1830. Gần đây nhất là Đức Biển Đức XVI cho mở tài liệu về triều Giáo hoàng Pio XI. Mục đích của việc mở văn khố về Đức Pio XII là cho các học giả có cơ hội tiếp cận các nguồn tài liệu mà cho đến nay họ không thể tiếp cân.

Bình thường, Tòa Thánh đợi 70 năm sau khi một vị Giáo hoàng qua đời mới mở các văn khố về triều đại của ngài. Trong trường hợp Đức Pio XII, phải thêm 8 năm nữa, tức là đến năm 2028 thì mới đủ 70 năm. Nhưng từ năm 2006 với Đức nguyên Giáo hoàng Biển Đức XVI, Vatican đã đẩy nhanh công việc kiểm kê, phân loại và lập danh mục. Nỗ lực đó đã chính thức hoàn thành vào ngày 02/03/ vừa qua.

Thời gian chuẩn bị

Việc chuẩn bị cho việc mở Văn khố này mất hơn 14 năm. Số lượng lớn tài liệu dành cho việc tham khảo bao gồm khoảng 120 sê-ri và Văn khố từ Phủ Quốc vụ khanh, các Thánh Bộ, và các cơ quan của Giáo triều, làm thành khoảng 20 ngàn đơn vị văn khố. Một phần lớn của những nguồn này được lưu trữ dưới dạng digital.

Đăng ký tham khảo Văn khố Tòa Thánh

Các văn khố khác nhau của Tòa Thánh có thể đón tiếp khoảng 120 học giả một lúc. Các học giả chỉ có thể truy cập các văn khố Vatican trưng bày các tài liệu từ triều đại giáo hoàng của Đức Pio XII qua việc đăng ký. Việc đăng ký đã bắt đầu từ tháng 10 năm ngoái và những người đã đăng ký cho đến nay đã được sắp xếp đến tham khảo trong khoảng thời gian vài tháng, cho đến tháng 5 đến tháng 6, để bảo đảm quyền truy cập bình đẳng các tài liệu cho các học giả về triều giáo hoàng của Đức Pio XII.

Triều đại Giáo hoàng của Đức Pio XII

Triều đại của Đức Pio XII trải dài gần 20 năm và bao gồm những sự kiện quan trọng trong đời sống của Giáo hội và xã hội trong Thế chiến thứ hai. Giai đoạn này cũng chứng kiến sự đối lập giữa hai khối chính trị Đông và Tây và giai đoạn cởi mở của Giáo hội tiếp sau đó với một tinh thần bớt duy châu Âu và hoàn vũ hơn. Đức Pio XII đã gặp gỡ nhiều người bao gồm các tội phạm chiến tranh, các nông dân, thợ mỏ, các vận động viên, nhà báo và các tâm lý gia thể thao, bác sĩ, nghệ sĩ và phi hành gia. Tài liệu văn khố sẽ nói về những cuộc gặp gỡ này.

Những công việc vĩ đại của Đức Pio XII

Trong một cuộc phỏng vấn dành cho Vatican News, Đức Tổng giám mục Paul Gallagher, Ngoại trưởng Tòa Thánh, nhận xét rằng việc mở Văn khố Vatican từ năm 1939 đến 1958 sẽ cho thấy những công việc vĩ đại của Đức Pio XII cũng như những nỗ lực của ngài trong việc liên lạc với Liên bang Xô Viết.

Văn khố liên quan đến Phân bộ các Quan hệ với các Quốc gia

Trong khi nhấn mạnh tầm quan trọng của văn khố lịch sử của Phủ Quốc vụ khanh, Đức Tổng Giám mục Gallagher chia sẻ những hiểu biết đặc biệt của ngài về văn khố liên quan đến Phân bộ các Quan hệ với các Quốc gia, mà theo ngài, “nó quan trọng là vì những hiểu biết sâu sắc về sự liên tục lịch sử mà nó cung cấp.”

Ngài giải thích rằng kho lưu trữ đặc biệt này có nguồn gốc từ năm 1814 và nó tập hợp các kho lưu trữ khác nhau của các Hội đồng và văn phòng mà cuối cùng đã trở thành Phân bộ các quan hệ với các quốc gia như ngày nay, với sự liên tục của các tài liệu từ đầu thế kỷ 19 , cho đến ngày hôm nay.

Một cái nhìn sâu sắc độc đáo về chính trị và ngoại giao của Tòa Thánh

Đức tổng giám mục Gallagher lưu ý rằng thông thường, các tài liệu lưu trữ này sẽ được mở cho đến năm 1939 – năm Đức Giáo hoàng Pio XI qua đời – nhưng Đức Thánh Cha Phanxicô đã quyết định mở chúng càng nhanh càng tốt, để có thể truy cập các tài liệu cho đến khi kết thúc triều đại giáo hoàng của Đức Giáo hoàng Pio XII vào năm 1958. Theo Đức tổng giám mục Gallagher, tài liệu sẽ cung cấp cho mọi người một cái nhìn sâu sắc độc đáo về chính trị và ngoại giao của Tòa Thánh trong toàn bộ thời kỳ đó. Đặc biệt, liên quan đến Đức Pio XII, các văn khố, chưa từng có trước đó, sẽ cung cấp sự hiểu biết toàn diện về những gì xảy ra thời đó, về kiểu người của Đức Pio XII, kiểu chính sách mà ngài đã ban hành trong những năm rất khủng khiếp, đặc biệt là trong Chiến tranh thế giới thứ hai, và của thời kỳ ngay sau đó.

Kích cỡ và nội dung của văn khố

Đức tổng giám mục Ngoại trưởng Tòa Thánh cũng cho biết về kích cỡ và nội dung của văn khố. “Có khoảng 2 triệu tài liệu! Nếu bạn đặt tất cả lại với nhau thì nó đo được chiều dài 323 mét các tài liệu trong các hộp, các kệ, … Ngài cho biết các tài liệu bao gồm một phạm vi hoạt động rộng lớn: các hành động của Tòa thánh trong Thế chiến thứ hai, ngoại giao của Tòa Thánh, các hiệp ước đàm phán, hoạt động  nhân đạo của Giáo hội, các báo cáo về các vấn đề tôn giáo và chính trị, các báo cáo giáo dục và tài liệu liên quan đến Quốc gia thành Vatican. Ngài lưu ý là tài liệu cũng nêu bật công việc của một số người nổi lên như nhân vật chính trong thời kỳ đó, bao gồm cả Đức ông Montini, tức là Đứ cGiáo hoàng Phaolô VI tương lai.

Hoạt động của Đức Giáo hoàng và Tòa thánh trong những năm của Thế chiến thứ hai

Tất nhiên, nhiều tài liệu có trong tài liệu trong các văn khố liên quan đến các hoạt động của Đức Giáo hoàng và Tòa thánh trong những năm của Thế chiến thứ hai. Đức Tổng Giám mục nói rằng Đức Giáo hoàng Pio XII nổi lên như một nhà vô địch vĩ đại của nhân loại, một người quan tâm sâu sắc đến số phận của loài người trong những năm khủng khiếp đó, một người rất nhạy cảm và quan tâm đến những người bị bách hại, và là người cũng là đối tượng của sự căm thù của Đức quốc xã và chủ nghĩa phát xít. Các tài liệu cũng nói khá rõ làm thế nào những cuộc tấn công đó không chỉ nhắm vào Đức Giáo hoàng mà cả Giáo hội nói chung.

Giai đoạn đầu của cuộc “Chiến tranh Lạnh”

Một phần đặc biệt thú vị khác của các văn khố đã chiếu một ánh sáng mới vào giai đoạn đầu của cuộc “Chiến tranh Lạnh”. Đức tổng giám mục Gallagher tiết lộ rằng các văn khố ghi lại vai trò của Đức Giáo hoàng Pacelli – Pio XII – và Đức Hồng y Casaroli trong những năm sau chiến tranh, và công việc của các tu sĩ và linh mục, những người đang cố gắng liên lạc với chính quyền Xô Viết để cố gắng và giải quyết một số khó khăn nhưng cần thiết cho Giáo hội để tạo ra một không gian. Điều này, theo ngài, chính xác là những gì Đức Hồng y Casaroli đã làm sau này ở Đông Âu, để cố gắng và tạo ra một mức độ hiểu biết và một không gian mà Giáo hội có thể hoạt động.”

Hồng Thủy – Vatican